Waar deze gids over gaat
Oké, je weet dus dat het belangrijk is om op een ethisch verantwoorde manier je modellen te trainen, programma’s te schrijven en, nou ja, gewoon door te gaan in het leven.
Maar hoe doe je dat nu precies?
Simpel: je volgt een “Riddercode”—een moreel systeem dat je helpt de juiste keuzes te maken. Het probleem is alleen dat er talloze Riddercodes zijn om uit te kiezen.
Denk bijvoorbeeld aan de tien geboden, een religieus handboek dat richtlijnen biedt zoals “pleeg geen moord” en “eer je vader en moeder”. Of kijk naar het stoïcisme, een filosofie die stelt dat geluk voortkomt uit deugden zoals wijsheid en rechtvaardigheid, en dat je je alleen druk moet maken over dingen die binnen je controle liggen.
Ieder systeem biedt zijn eigen antwoorden, die elk op verschillende manieren geïnterpreteerd kunnen worden, en daarnaast kun je er op elk moment zelf nog een paar bij bedenken.
Klinkt ingewikkeld?
Tja, de wereld is complex en daar hoort nou eenmaal een doordachte aanpak bij. In dit artikel bespreek ik strategieën om met die complexiteit om te gaan.
Je zult merken dat er niet één ‘juist’ antwoord is, maar juist heel wát antwoorden die allemaal wel hun waarde kunnen hebben. Maar deze antwoorden werken niet allemaal even goed.
De Basis van een Moreel Systeem
Wat maakt een moreel systeem ‘goed’?
Wil je die vraag beantwoorden, dan moet je eerst weten wat je met zo’n systeem wilt bereiken. Meestal draait het dan om het belang van de mens. Maar er zijn meerdere manieren om daarnaar te kijken:
- Het welzijn van het individu
- Het welzijn van de samenleving
- Hoe goed het systeem zich verspreidt
De meeste mensen zullen het er wel over eens zijn: het welzijn van de mens staat voorop. Een goed moreel systeem zoekt daarom de balans tussen het individu en de samenleving. Op persoonlijk niveau speelt ook je geweten mee, en dat is instinctief verbonden met het welzijn van anderen.
Maar let op: een moreel systeem hoeft niet per se “goed” te zijn voor individu of samenleving om zich goed te verspreiden. Dat kan bijvoorbeeld gebeuren doordat zo’n systeem een sterke aantrekkingskracht heeft, of doordat het met dwang wordt opgelegd.
Aanhang vs. Inhoud
Neem bijvoorbeeld religieuze stromingen die actief van deur tot deur gaan.
Die wervende aanpak geeft ze een duidelijk voordeel in het vermeerderen van hun aanhang, los van de vraag hoe moreel verantwoord ze zijn. Daarnaast zijn er ook zat morele systemen die zich verspreid hebben via geweld, zoals de kruistochten of, op extremere schaal, de genocide op Joden door de nazi’s.
Dit zijn extreme voorbeelden die ook laten zien dat het idee van ‘de samenleving’ niet altijd iedereen betrekt.
Andere belangrijke factoren in de aantrekkingskracht van een moreel systeem zijn autoriteit en geloofwaardigheid.
Want wie geloof je nou eerst?
God de alwetende, of Samson de sterveling? Een geloof met jaren van historie en miljoenen aanhangers, of eentje dat net uit is en slechts een handjevol volgelingen heeft?
Het is best fijn om te weten dat er meer mensen zijn die geloven wat jij gelooft. Nog fijner om te geloven dat een moreel systeem werd aangereikt door een (boven)natuurlijk wezen of principe.
Maar, zijn dit echt betrouwbare handvaten om de kwaliteit van een moreel systeem te beoordelen? En hoe bepaal je of de claims waar ze op gebaseerd zijn waar zijn of niet?
Zelf lijkt het me beter om het simpel te houden, en te focussen op de eerste twee perspectieven. Daarmee kom je al een heel eind, en het sluit ook niet de meerwaarde uit van morele systemen die komen uit andere perspectieven.
Het Riddercode Recept
Klinkt allemaal best mooi, maar hoe doe je dat dan?
Het hoeft allemaal niet zo ingewikkeld te zijn. Bij elk principe in onze Riddercodes hoeven we ons naar mijn mening slechts één ding af te vragen:
Worden we hier nou écht blij van?
Natuurlijk is het antwoord op deze vraag niet altijd even makkelijk te geven, maar tóch maakt dit inzicht het allemaal een stuk simpeler.
Of je nu ergens in gelooft omdat je het in je hart voelt, John Travolta het in zijn hart voelt of het volgens jou het woord van God is doet er niet toe. Als het antwoord “ja” is, is het een goed principe voor een moreel systeem.
Omgaan met Complexiteit
Maar hoe vinden we dan het antwoord op die vraag?
Zoals ik al zei is de wereld best ingewikkeld, en daarom is het beantwoorden van deze vraag dat ook. Bovendien weten we niet alles, en we kunnen ook niet alles weten. Maar ingewikkeld betekent niet onmogelijk.
In Real Time Strategy (RTS) games handelen spelers constant op basis van incomplete informatie in situaties met talloze opties en slechts een beperkt aantal acties dat ze daadwerkelijk kunnen uitvoeren. Toch zijn ze in staat daar mee om te gaan.
Ze weten weliswaar niet alles, maar vormen van moment tot moment een beeld over wat er in het spel gaande is, en hoe ze daar het beste op kunnen reageren. En hoe meer ze oefenen, hoe beter ze daar over het algemeen in worden.
Hetzelfde geldt voor het vinden van een goede Riddercode. Net als in een RTS-game heb je bij morele systemen beperkte informatie en moet je continu anticiperen op nieuwe ontwikkelingen. Er is geen allesomvattend overzicht, maar je kunt met de juiste strategie toch tot redelijke beslissingen komen.
Conclusie
We leven in een wereld vol tegenstrijdige ideeën en complexe keuzes. Het omgaan met die keuzes vereist een sterk moreel systeem— een Riddercode. We hebben gezien dat elk moreel systeem, of het nu gebaseerd is op oude tradities, filosofische reflectie of intuïtieve gevoelens, zijn eigen kracht en beperkingen heeft.
Wat ik vandaag met je gedeeld heb is geen kant-en-klare Riddercode. Het is een recept om onze morele systemen te bouwen, evalueren en corrigeren. Door ons continu af te vragen:
“Worden we hier nou écht blij van?”
komen we stap voor stap dichter bij een moraal systeem dat ons welzijn optimaliseert.
Laat dit geen eindstation zijn, maar een startpunt voor verder onderzoek en dialoog. Experimenteer met je eigen overtuigingen, toets wat werkt, en wees niet bang om oude denkpatronen ter discussie te stellen.
Zo maken we samen ruimte voor een wereld waarin ethisch handelen niet alleen een idealistisch streven is, maar een dagelijkse realiteit.
In deze queeste kunnen we de kracht van technologie, zoals AI, uitstekend benutten om de complexiteit van onze wereld beter te doorgronden. Als Dataridder is het dan ook van groot belang om je bewust te blijven van jouw Riddercode en die voortdurend aan te scherpen.